Micha Wertheim (cabaretier, publicist) sprak op 24 juni 2017 de Staat van het Verhaal uit tijdens het Nieuwe Types literaire festival in Arnhem. Hij betoogt daarin dat kunst een safe space nodig heeft; een vrijstaat waarin fictie ongestraft mag gedijen, waar gevaarlijke gedachten en fantasieën een eigen ruimte hebben, en niet gebruikt worden als politiek pressiemiddel. “Een amoreel universum waarin de maker vrijuit onderzoek kan doen naar morele vragen.” Hij ziet dat de grenzen van die vrijstaat onder druk staan. Hij roept op tot bewaking van die grenzen, juist omdat in de wereld daarbuiten feit en fictie steeds meer door elkaar lopen.
Ik ben het met hem eens maar ik denk dat het een illusie is dat we de grenzen tussen artistieke vrijstaat en buitenwereld kunnen sluiten. De strategieën die kunstenaars in de loop der tijd hebben ontwikkeld om maatschappelijk stoorzender te zijn – satire, spot, provocatie, belediging, subversiviteit, gezagsondermijning, omdraaiing, overdrijving, wansmaak – zijn geheel geïntegreerd in de samenleving. Wat dat betreft is de uitspraak van Joseph Beuys – ‘ieder mens is een kunstenaar’ – uitgekomen. Alleen niet op de rustige creatieve manier van hobbyisten die in het weekend een mooi landschap schilderen, maar op de manier van stoorzender.
Mensen accepteren niet meer dat alleen schrijvers, toneelmakers, kunstenaars zich amoreel, of zelfs immoreel mogen uiten. De vrijheid van een cabaretier om te spotten en te beledigen wordt opgeëist door de gewone burger. En de vrijheid van een schrijver om vreemde verhalen te verzinnen of om empathie op te roepen voor kwaadaardige personages wordt ook opgeëist. Die vrijheid wordt buiten de kunstkanalen om gebruikt in de openbare ruimte, maar vooral op internet. Voor het eigen morele gelijk, als politiek pressiemiddel, en om te sarren (trollen).
In zijn essay Het einde van de kunstenaar (2014) schrijft Tom Naegels (Vlaams schrijver, journalist) dat in de kunstwereld het idee nog leeft dat de kunstenaar een uitverkoren dwarsdenker is. Volgens hem is dat een mythe. De meeste kunstenaars maken deel uit van een links-politieke subcultuur, en de zo gepropageerde diversiteit is ver te zoeken in de opvattingen van de kunstenaars. Bovendien is de functie van waardevolle stoorzender ontmanteld doordat tegenwoordig iedereen een rebel is geworden. Iedereen ziet zichzelf als vrijbuiter. “Dit is een cultuur van rivaliserende verzetsbewegingen.”